Z królewską wizytą - książęce i królewskie wizyty na Zamku w Chęcinach

Czas Wszystkich Świętych to czas refleksji. Pomyślmy zatem także o największych, tych którzy naszym krajem rządzili w czasach królewskich. Są to bowiem postacie niebagatelne – sami władcy bowiem wstępowali w mury zamkowe i stąpali po miejskim bruku.

Którzy władcy zaszczycili obecnością Zamek Królewski w Chęcinach i z jakiej okazji?

Niezwykle zasłużoną dla dziejów miasta i warowni postacią był z pewnością książę, a następnie król Władysław I Łokietek. Za jego czasów, w 1306 r. wystawiony został dokument, w którym po raz pierwszy w historii spotykamy się z określeniem castum w odniesieniu do Chęcin, co świadczy o tym, że zamek istniał już wtedy. Rok później, a więc w 1307 r. z kancelarii książęcej wyszedł inny dokument, odnoszący się do wsi Dzierzaniny, wystawiony w obozie pod zamkiem chęcińskim, co wskazywać może, że nie powrócił on jeszcze we władanie Łokietka. Był to bowiem okres walk i konfliktu z biskupem Janem Muskatą, któremu książę w tzw. wielkim przywileju dla biskupstwa krakowskiego przyobiecał przekazanie warowni w Chęcinach. W 1308 r. z pewnością książę piastowski już przebywał w zamku, ponieważ tutaj właśnie wystawiono przywilej dla klasztoru w Sulejowie. Pobyt Władysława Łokietka w warowni poświadczają źródła jeszcze kilkukrotnie, m.in. w 1310, 1315, 1318, 1325, 1330 (być może), 1331 r. Szczególnie kluczowy jest ostatni z wymienionych, kiedy to król zwołał do Chęcin na 26 maja zjazd rycerstwa i możnowładztwa, nazywany przez Długosza „walnym zjazdem wszystkich ziem polskich”. Uważany jest on za pionierski w procesie tworzenia polskiego parlamentaryzmu, a ponadto w jego trakcie król przekazał we władanie swojemu synowi dzielnicę wielkopolską.

Przechodząc płynnie do czasów panowania Kazimierza Wielkiego należy stwierdzić, że pobyty najsłynniejszego z Piastów w Chęcinach są dosyć słabo udokumentowane. Na pewno król przebywał w Chęcinach 4 listopada 1367 r., ponieważ wydano tu dokument na założenie wsi Gnieździska. Niepewne są wizyty w 1356 i 1369 r., poddaje je bowiem pod wątpliwość znakomity badacz tej tematyki Antoni Gąsiorowski, jako niezgodne z logiką podróży w inne miejsca. Nie musi to jednak, podobnie jak w przypadku innych władców, świadczyć o braku pobytu Kazimierza Wielkiego w innym okresie, przyjmijmy to jako argumentum ex silentio. Źródła donoszą jednak o pobycie na zamku księcia Władysława, nazwanego później Warneńczykiem, jednak jeszcze przed czasami swojego panowania – w 1425 r. miał on przebywać w warowni z obawy przed zarazą, panującą ówcześnie na Wawelu.

Częstym gościem na zamku był za to jego ojciec – Władysław II Jagiełło. Jego pobyt wraz z dworem i kancelarią odnotowujemy bowiem w latach 1390, 1393, 1394, 1395, 1407, 1408, 1409, 1411, 1413, 1416, 1420, 1423, 1424, 1425, 1428, 1432, 1433. Koresponduje to z kolejną fazą rozbudowy zamku w czasach jagiellońskich, w której to – wedle najnowszych ustaleń archeologów – miało dojść m.in. do przekształcenia zabudowy Zamku Górnego i stworzenia tzw. Domu Wielkiego. Jest to więc faza administracyjno-rezydencjonalna naszej warowni, co tłumaczy częsty pobyt władcy. Ponadto funkcjonować w tym czasie miało więzienie stanu, w którym przebywali m.in. Warcisław z Gotartowic, Andrzej Wingold czy Michael Kuchmeister. Kilkukrotnie na zamku przebywał również syn Władysława, a brat Warneńczyka – Kazimierz IV, król Polski w latach 1447 – 1492. Był on gościem chęcińskiej warowni w 1461, 1467, 1468, 1474, 1477 i 1487 r., temu też władcy Chęciny zawdzięczają odnowienie przywileju lokacyjnego w 1465 r. po jednym z większych pożarów, które nawiedziły naszą warownię.

Pobyty kolejnych monarchów są już nieco trudniej uchwytne. Brak informacji nt. pobytu kolejnych jagiellońskich władców, którzy interesowali się jednak losami Chęcin, jak chociażby Jan I Olbracht, który w 1494 r. potwierdził zwolnienie z płacenia ceł miejscowym gwarkom czy Zygmunt I Stary i Zygmunt II August, którzy w latach 1525-1555 starali się podtrzymać chęcińskie górnictwo na wysokim poziomie. Przekazy źródłowe donoszą za to o pobycie w Chęcinach króla Zygmunta III Wazy, który przebywał tu kilka dni w 1599, 1601 i 1605. W naszym mieście przebywał także ostatni z królów przedrozbiorowych, Stanisław August Poniatowski. Urban Szostowicz upamiętnił bowiem bytność władcy w Chęcinach słowami utworu:

Chęć widzieć w lepszym ojczyznę stanie,

Poznać jej ziemię i ludzi,

Gdy cię w te także, łaskawy Panie!

Górzyste zakąty trudzi.

Konrad Szymański

Centrum Informacji Turystycznej i Historycznej w Chęcinach